Berza Şimşek | BBC Türkçe
Getty ImagesTürkiye’de ‘yaşlı’ olarak tanımlanan 65 yaş ve üstü nüfus son beş yılda yüzde 24 arttı. Nüfus projeksiyonlarına nazaran, 2080’de her dört şahıstan biri 65 yaş üstü olacak.
Artan hayat mühleti ve azalan doğurganlık, dünya çapında nüfusun yaşlanmasının gerisindeki temel nedenler.
Türkiye’de 65 yaş üstü nüfus, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran 2016’dan 2021’e 1,5 milyon kişi artarak 8 milyonu aştı.
2016’da bu nüfusun genele oranı yüzde 8,3 iken, 2021’de yüzde 9,7’ye yükseldi.
Nüfus projeksiyonlarına nazaran Türkiye’de 65 yaş üstünün nüfustaki oranı 2025 yılında yüzde 11; 2060 yılında yüzde 22,6 olacak.
Bu oranın 2080 yılında yüzde 25’i aşacağı iddia ediliyor.
Nüfusbilim Derneği üyesi ve öğretim vazifelisi Prof. Dr. Sutay Yavuz, 65 yaş üstü nüfusun kendi içerisinde de fizikî ve toplumsal yaşantıları açısından farklılaştığını söylüyor:
“Ülkelerin daha süratli önlem almalarını gerektiren 85 yaş üstü nüfus, zira sıhhat harcamalarının ve sıhhat işçisi sayısının artmasını gerektirecek durumlar bu yaş kümesinde daha fazla.”
TÜİK’in 2021 bilgilerine nazaran, 65 yaş üstü nüfusun yaklaşık yüzde 65’ini 65-74 yaş kümesi, yüzde 27’sini 75-84 yaş kümesi ve yüzde 8’ini 85 ve daha üzeri yaş kümesi oluşturuyor.
BBC“Türkiye’de çok kıymetli ulaşılan hizmetler var”
İnsanların daha uzun yaşaması ülkelerin gelişmişlik seviyesinin bir işareti olsa da yaşlı nüfusun süratli artışı toplumsal güvenlik ve sıhhat sistemine yük getiriyor. Bu nedenle bu artışa hazırlanmak gerekiyor.
“En değerli hazırlıklar lokal idarelerle ilgili” diyen 65+ Yaşlı Hakları Derneği Başkanı ve Bezmialem Vakıf Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Rümeyza Kazancıoğlu, hem konut hem de kent mimarisinde düzenlemelerin yapılması gerektiğini belirtiyor:
“Evi planlarken bile kapısı nerede olacak, banyosunun genişliği, merdivenin yüksekliği ne olacak üzere hususlar değerli. Rampa, kaldırım, sokak, cadde… Yaşlı bireyleri de içine alacak halde yapılmalı.
“Park-bahçe, kamu binası ve ibadethanelerin onların çarçabuk ulaşabileceği halde olması gerekiyor.”
Nüfusbilim Derneği üyesi Prof. Dr. Yavuz, en değerli mevzulardan birinin bakıma erişim olduğunu anlatıyor:
“Türkiye’de çok değerli biçimde ulaşılan hizmetler var. Ömrün son evresinde gerekli olan bakım üzere. Bu cins durumlarla müsabaka sıklığı arttığı için, bu çeşit gereksinimler da artacak. Şu an daha az kişinin karşılaştığı ve kendi kaynaklarıyla karşıladığı bir durumla, tıpkı aileden iki kişi karşılaşınca, o kaynakları bulup çıkartmak da zorlaşacak.
“Bakım elemanı gereksinimi artacak. Şu an bu bölümün statüsünün artırılması gerek. Bu alan toplumda daha az eğitimli, öbür iş bulamamış şahısların tercih ettiği süreksiz meslekler olarak algılanıyor. Hasebiyle gençler bu meslekleri çok yapmak istemiyor. Bu da büyük bir risk barındırıyor.”
Öte yandan Yavuz, yaşlıların bakımıyla ilgili ailelerin bilgilendirilmesi ve bu şahıslara de psiko-sosyal takviyelerin verilmesi gerektiğini söylüyor.
Kazancıoğlu da, ‘yaşlı dostu’ kavramının yerleşmesinin değerine değiniyor ve yaşlıların hak ihlali ile suistimale uğramalarına karşı tüzel düzenlemelerin yapılması gerektiğinin de altını çiziyor.
Dünyada durum ne?
Dünya genelinde de emsal bir durum hakim. Birleşmiş Milletler (BM), tüm ülkelerde yaşlı nüfusun artmakta olduğunu kaydediyor.
BM, “Önümüzdeki yıllarda pek çok ülke, artan yaşlı nüfus için kamu sıhhat hizmetleri, emeklilik ve toplumsal müdafaayla ilgili olarak mali ve siyasi baskılarla karşı karşıya kalacak” ihtarında bulunuyor.
“Dünyadaki nüfus yapısındaki değişim 1960’larda başladı. Şu an tesirlerini görüyoruz” diyen Yavuz, bu değişimin tesirlerini 2025 ve 2050 ortasında daha besbelli formda göreceğimizi kaydediyor.
Uzakdoğu ülkelerinin hem yaşlanma oranının hem de teknoloji ve toplumsal örgütlenmelerde inovasyonun yüksek olduğu ülkeler olması nedeniyle incelenmesi gerektiğini söyleyen Yavuz, şu örneği veriyor:
“Mesela izleme teknolojilerini konutta kullanmak. Neden geliştiriliyor bu izleme teknolojileri? ‘Vatandaşları denetim edelim’in dışında, konutta çok fazla yalnız yaşayan insan var. Bu şahısların izlenmesi gerekiyor. Yalnız bir kişi düştü diyelim. Anlık olarak görebiliyorsanız, siz ona çok daha süratli müdahale edebilirsiniz. Robotik teknolojilerin, zeka teknolojilerinin gelişmesinin gerisinde da kısmen bu var.”
BM datalarına nazaran, 2018 yılında tarihte birinci defa 65 yaş ve üzeri nüfus, dünya genelinde 5 yaş altı çocukları sayıca geride bıraktı.
2019’da her 11 şahıstan 1’i 65 yaş üstü nüfustandı.
Kurumun hazırladığı 2022 Dünya Nüfus Beklentisi raporuna nazaran ise, 2050’de her 6 bireyden 1’i 65 yaş ve üstü olacak.
BBCTürkiye’de ortalama hayat mühleti kaç yıl?
Dünyada ortalama hayat müddetinde 1950’den beri değerli artışlar görülüyor. Türkiye’de de emsal bir durum kelam konusu.
Birleşmiş Milletler (BM) iddialarına nazaran, 2020-2025 devri için doğuşta beklenen ömür müddeti Türkiye’de erkekler için 75,6, bayanlar için 81,2 oldu.
Yaşlanmanın tesirleri açısından, ortalama hayat mühletinden fazla bunun ne kadarının sağlıklı geçirildiğine bakmak gerek.
Önemli hastalıkların çıkma durumuna nazaran hesaplanan sağlıklı hayat müddeti, bu mevzuda bir fikir verebilir.
TÜİK’e nazaran, Türkiye’de sağlıklı hayat müddeti, 2017-2019 periyodunda 57,3 oldu.
Yaşlanma periyodundaki meselelerin azalması için bireylerin gençlik çağında desteklenmesi gerektiğini söyleyen Yavuz, “İnsanlar sıhhatlerini genç yaşta kaybediyor, kâfi beslenemiyor, ekonomik açıdan daima diğerlerinin dayanağına muhtaçlık duyacak formda yaşıyorlarsa, bu bireylerin yaşlanma devrinde sıkıntıları katlanarak artıyor” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Şu an ülkemizde en büyük risk kümesi, ne istihdamda, ne eğitimde olan genç kümesi. Bunlar da genç bayanlardan oluşmakta. Çalışma çağındaki periyotları birikim yapmadan geçiyor. Bu birikim yapamayan beşerler yaşlandıklarında daha riskli duruma düşecek.”
Getty ImagesTürkiye’de doğurganlık neden azalıyor?
Artan ortalama ömür mühletinin yanı sıra doğurganlık suratının azalması da toplumun yaşlanmasının başka temel nedeni.
Türkiye’de doğurganlık suratı, TÜİK datalarına nazaran 2021 yılında 1,7 çocuk olarak gerçekleşti.
Bu sayı, doğurganlığın, nüfusun sayıca tıpkı kalmasını sağlayan 2,1 seviyesinin altında kaldığını gösteriyor.
Resmi bilgilere nazaran, bu seviye Türkiye’de en son 2016 yılında gerçekleşti.
Dünya ortalaması ise 2021 yılında 2,42 çocuk oldu.
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Derya Yanık, geçen hafta Hürriyet Gazetesi’ne yaptığı açıklamada, “Bizi en çok ilgilendiren nüfusun dramatik bir biçimde azalıyor olması. Doğurganlık oranı Türkiye’de 1,7 seviyesine düştü ki 1,9 geri döndürülemezlik eşiği” dedi.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan da kamuoyu önünde sık sık gençlere daha fazla çocuk yapmaları gerektiğini söylüyor.
2019 yılındaki 1. Yaşlılık Şurası’nda Erdoğan bunu, “Katıldığım tüm nikah merasimlerinde gençlerimize en az 3 çocuk mümkünse daha fazlasını tavsiye ediyorum” kelamlarıyla lisana getirmişti.
Türkiye’de doğurganlık suratının 1960’ların ortasından beri azalmakta olduğunu söyleyen Yavuz, bunu kentleşmenin artması ve kentleşmenin beraberinde getirdiği toplumsal norm ve kıymetlerdeki değişikliklerle açıklıyor.
Fakat bilhassa 2015’ten sonra keskin bir düşüş yaşandığını söylüyor:
“Son 5 yıl içinde ekonomik faktörler yani enflasyondaki artış, ömür şartlarının zorlaşması, kira üzere yeni hayat kurmayla ilgili maliyetlerin çok yükselmiş olması… Münasebetiyle genç jenerasyonların evliliklerini ötelemesi doğurganlık oranında azalmaya neden oluyor. İki çocuğu yapan üçüncüsünü yapmıyor.”
Yavuz’a nazaran ekonomik nedenlerin yanı sıra evliliğe bakıştaki değişiklikler de doğurganlık suratını azaltıyor:
“Sosyolojik araştırmalar bize evlenme ve çocuk sahibi olma fikrinden Türkiye’de gençlerin uzaklaşmadıklarını gösteriyor. Ama bunu kendi meslek planı ve ömür kurgusu ile bağdaştırarak gerçekleştirmek istiyor. Daha seçici bağlara giriyor. Bu nedenle de evlenme yaşının gecikmesi, evlendikten sonra çocuk sahibi olmanın ötelenmesi üzere gelişmelerle karşı karşıyayız. Bu da doğurganlığı azaltan bir faktör.”
Geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçişle birlikte bir yandan kendi çocuklarını büyüten öbür yandan ailedeki yaşlılara bakan kişi sayısı da artıyor.
Kamu kurumları ne üzere adımlar atıyor?
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın bu yıl içerisinde Türkiye Yaşlılık Araştırması yapması bekleniyor. Amaç, yaşlanma suratı, sayısı, yaşlılığa bağlı sonuçlar üzere soruların yanıtının bulunması.
Diğer yandan Meclis’te birinci kere yaşlıların meseleleri hakkında çalışma yapmak üzere bir araştırma komitesi oluşturuldu.
“Bugüne kadar yapılan türel düzenlemeler, hizmet sunma biçimleri, hizmet alanları, takviye işçi gereksinimi üzere ülkemiz deneyimleri ve dünya örneklerini inceleyip bir yol haritası çıkaracağız.”
Erol Kaya, Komisyon’un çalışmalarıyla ilgili BBC Türkçe’nin röportaj talebini reddetti.
Kazancıoğlu, “Bazı belediyeler yaşlı merkezleri kurdu İstanbul’da. Münasebetiyle 65+ yaş kavramı belediyelerin de gündemine girdi” diyor.
Getty ImagesGöç bir ülkede yaşlanmayı nasıl etkiliyor?
BM, bir ülkede nüfusun büyüklüğünün ve yaş dağılımının doğurganlık suratı ve vefat oranının yanı sıra göçle de belirlendiğini kaydediyor.
BM, büyük göç akımları yaşayan ülkelerde, göçmenlerin birden fazla çalışma çağındaki bireyler olduğundan, göçün süreksiz de olsa yaşlanma sürecini yavaşlatabileceğini kaydediyor.
Fakat ülkede kalan göçmenlerin de sonunda yaşlanacağına dikkati çekiyor.
Türkiye’deki göçmen ve mülteci nüfusun çoğunluğunu Suriyeliler oluşturuyor.
Resmi bilgilere nazaran, Türkiye’de 3 milyon 600 bin Suriyeli göçmen ve mülteci bulunuyor. Bu nüfusun yaklaşık yüzde 20’si ‘genç nüfus’ olarak tanımlanan 15-24 yaş aralığındaki şahıslar.
Bakan Yanık, Hürriyet’e yaptığı açıklamada bu hususa da değindi, “Suriyelilerin doğurganlık oranları bize nazaran çok daha yüksek. Suriyelilerle ilgili de çalışma yapıyoruz. Çok erken yaşta evleniyorlar. Ancak doğum denetim manasında bir çalışma yapmıyoruz. Zira bu insanların bir gün konutlarına dönecekleri düşündüğümüz ve beklediğimiz şey” dedi.