ANKARA – Filistin’e yönelik hücumlara yansılar tüm dünyada devam ediyor. Protestoların en ağır yaşandığı ülkelerden biri de Amerika. Türkiye kamuoyunda çok görünür olmasa da bu protestolara en sert müdahaleler de Amerika’da gerçekleşti. Üniversite yerleşkelerinde protestolara hem sivil hücumlar oldu hem de polis müdahale etti. Protestolara katılan akademisyenlere soruşturmalar açıldı, rektörler istifaya zorlandı.
Amerika’daki bu protestoları California Üniversitesi akademisyenlerinden Doçent Can Açıksöz ile konuştuk. 2016’da Kürt probleminin tahlil sürecinde hazırlanan ‘Barış için Akademisyenler Bildirisi’nin imzacılarından olan Açıksöz, Amerika devletinin Filistin-İsrail sıkıntısına bakışının toplumsal muhalefete yansımasını ve sürecin Türkiye’nin siyasetleriyle benzerliklerini anlattı.
Savaş, şiddet, milliyetçilik, Kürt sorunu, Orta Doğu bahislerinde çalışmalar yapan ve dersler veren Açıksöz, Türkiye’de Kürt probleminin tahlili konusunda yapılan son açıklamaları da kıymetlendirdi. Açıksöz’ün sorularımıza karşılıkları şöyle oldu:
Tüm dünyada olduğu üzere Amerika’da da, bilhassa üniversitelerde, Filistin’deki sivillere yönelik taarruzlara karşı protestolar devam ediyor. Bu protestoların güvenlikçi tedbirlerle bastırıldığını görüyoruz. Filistin’le dayanışma protestolarına ait Amerika’daki durumu bizim için özetler misiniz? Ne vakit başladı, nasıl bastırıldı, öğrenciler ve akademisyenler neler yaşadı?
İsrail Gazze’yi bombalamaya başlar başlamaz Amerika genelinde protestolar yükselmeye başladı. Aylarca çok kitlesel protestolar oldu. Nisan ayına geldiğimizde İsrail’in hücumlarının şiddeti düzgünce artınca üniversitelerde de protestolar başladı. Birinci olarak New York’ta Kolombiya Üniversitesi’nde başladı, daha sonra başka yerleşkelerine yayıldı. Filistin dayanışması kampları kuruldu. Öğrenciler çadırlar kurdular, geceleri orada yatıp yerleşkeleri terk etmediler. Gün boyunca da Filistin’le ilgili seminerler düzenlediler, protestolarını sürdürdüler. Türkiye’deki Seyahat Protestolarını çok andıran ortamlardı.
‘VİETNAM’DAN BU YANA GÖRÜLMEMİŞ BİR ÖĞRENCİ KİTLESİ’
Çok büyük, kitlesel bir öğrenci hareketi ortaya çıktı. O kadar ki Amerika’daki öğrencilerin yüzde 8’inin katıldığı varsayım ediliyor bu protestolara. Çok büyük bir kitle bu. Politik tesiri açısından da çok kıymetli. Vietnam’dan beri görülmemiş dev bir öğrenci kitlesi bu.
‘PROTESTOLARIN EN FAAL KÜMELERİNDEN BİRİ BARIŞ İÇİN YAHUDİ HAREKETİ ‘
Bu öğrenci hareketinin öncülüğünü Filistin’de Adalet İçin Öğrenciler diye bir küme yürütüyor. Amerika çapında örgütlü bir küme ve bir toplumsal koalisyon hareketi. Çok dinli, çok ırklı, çok etnisiteli. Örneğin protestolar içinde en faal kümelerden biri Barış İçin Yahudi Sesi Hareketi.
‘KAMPLARA BÜYÜK HÜCUM OLDU, ‘ÖLECEK MİYİZ’ DİYE DÜŞÜNDÜK’
Protestoların ülke çapındaki üniversitelere yayılmasının akabinde Columbia Üniversitesi ve bizim üniversitemiz; California Üniversitesi Los Angeles yerleşkesinde çok sert müdahaleler gerçekleşti. Bizim yerleşkede özel bir durum da yaşandı. 25 Nisan’da kamp kurulduktan çok kısa bir müddet sonra üniversiteye dışarıdan gelen, kendilerini ‘Siyonist’ olarak tanımlayan kümelerin akınlarına maruz kaldı öğrenciler. 30 Nisan gecesi havai fişeklerin, demir çubukların, biber gazı üzere kimyasal hususların ağır bir formda kullanıldığı ve saatlerce süren bir hücum oldu. Ben de dahil orada bulunanlar ‘Ölecek miyiz burada?’ diye önemli ciddi düşündük. Tekraren 911 arandı. Polis oradaydı ve hiçbir şey yapmadı. Daha sonra da üniversite idaresi ‘Bu kamp şiddet üretiyor’ üzere bir mazeretle 1 Mayıs gecesi polisi kullanarak kampı güç yoluyla dağıttı. Bizim üniversitede 200, Columbia Üniversitesi’nde 300 gözaltı oldu. Sonrasında üniversitelerde disiplin soruşturmaları, uzaklaştırmalar başladı, mezuniyet merasimleri ertelendi ve yaza girildi. Yaz boyunca da üniversitelerde protesto yapılmasını engelleyen bir dizi idari karar çıkarıldı.
Bugün artık geçen yılki üzere kitlesel protestolar yapmanın imkanı yok. Üniversite idareleri yüzlerce özel güvenlik kiraladı. Toplumsal polis her an okula müdahale etmeye hazır. Öğrenciler üstünde idarenin önemli bir baskısı var lakin bunlara karşın protestolar devam ediyor.
ÜNİVERSİTEYE ANAYASAL ÖZGÜRLÜKLERİN KISITLANMASI DAVASI
Protestoların engellenmesine ait bir hukuksal teşebbüsünüz olduğunu biliyoruz. Ayrıntılandırabilir misiniz?
Geçen hafta ben ve bir akademisyen arkadaşım ve iki öğrenci, Amerika’nın en büyük sivil toplum örgütlerinden Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği avukatları aracılığıyla California Üniversitesi’ne dava açtık. Davamızın münasebeti de üniversitenin anayasal özgürlüklerimizi baskılaması ve ihlal etmesi. Bizim protesto hakkımızı, söz özgürlüğümüzü ayaklar altına alan bir üniversite idaresi ile karşı karşıyayız.
Bu davayı kazanma talihimiz olduğunu düşünüyoruz. Zira bu, daha evvel tekraren Amerika’da en üst mahkemelerin kararlarıyla anayasa ihlali olduğu kabul edilmiş bir sıkıntı.
‘AMERİKA’DA HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SONU FİLİSTİN’
Protestoların engellemelere karşın kesintisiz devam etmesi ABD kamuoyunda Filistin konusunda bir hassaslık olduğunu gösteriyor. ABD hükümetinin bu derece sert yollarla müdahalesi politik olarak nasıl okunmalı?
Amerika’da genel olarak ‘Filistin istisnası’ denilen bir durum var. ‘Amerika’da anayasal hak ve özgürlüklerin hududu Filistindir’ diye bilinir. Örneğin Amerika’nın siyasetlerini eleştirebiliyorsunuz ancak İsrail siyasetlerini eleştirdiğinizde bir baskı ortamıyla karşılaşıyorsunuz.
‘AMERİKA’DA ANTİ-TERÖR MADDELERİ 1960’LARDAN BERİ FİLİSTİN UĞRAŞINI MAKSAT ALMIŞ’
Bu tavrın tek bir dinamiği yok. Daha jeopolitik bir yerden bakarsak, İsrail’in güvenliği sorunu, Amerika Devleti’nin partiler üstü kırmızı çizgisidir. Amerika’da güvenlik devletinin oluşumunda bu bağın çok kıymetli bir rolü olmuş. Anti-terör maddeleri 1960’lardan beri spesifik olarak Filistin gayretini amaç almış. Mesela federal maddelerdeki birinci ‘terörist’ sözü 1969 yılında Filistin’de insani yardımın kısıtlanması bağlamında kullanılmış. Amerika’da oluşturulan birinci terör listesi büyük oranda Filistin direniş önderlerini kapsıyor. 1987’de Kongre’nin terörist ilan ettiği birinci örgüt Filistin Kurtuluş Örgütü.
‘ANTİ-TERÖR KANUNLARI NEREDEYSE BÜSBÜTÜN FİLİSTİNLER İÇİN KULLANILDI’
Filistin Kurtuluş Örgütü özelinde gelişen inanılmaz bir terör söylemi ve anti-terör pratikleri var. Örneğin 11 Eylül’e kadar en büyük terör saldırısı bir Neonazi’nin gerçekleştirdiği Oklahoma bombalamasıydı. Ondan sonra geçirilen anti-terör kanunları neredeyse büsbütün Filistinliler için kullanıldı. Yani Amerika’da terör algısının oluşumunda Filistin gayretinin maksada konması tarihî olarak kurucu rol oynayan bir şey. Bu algı 11 Eylül sonrasında uygunca pekişti. Yükselen Müslüman zıddı ırkçılık ve küresel terörle çaba siyasetiyle İsrail’e dayanakta de büyük bir artış oldu. Bütün bu dinamikler mevcut İsrail siyasetini oluşturdu.
Tüm bunlarla birlikte Gazze’deki soykırım karşısında dehşete düşmüş çok değerli bir kesim de var Amerika’da. İsrail’in kamuoyu takviyesi sistemli olarak düşüyor. Ateşkese takviye sistemli olarak artıyor. Lakin bu, aktüel siyasete direkt yansımıyor.
‘SİYONİST LOBİ’NİN AMERİKAN SİYASETİNDEKİ GÜCÜ
Ayrıca İsrail yanlısı siyasetin Amerika’daki iki partili sistem içerisinde büyük bir gücü var. Cumhuriyetçiler esasen fanatik bir biçimde İsrail yanlısı. Demokratlar kelamda daha istikrarlılar. İki partide de Siyonist lobinin gücü çok yüksek.
‘Siyonist lobi’ deyince Necmettin Erbakan’ın sözleri hatırlanabilir ve bir komplo teorisi üzere gözükebilir. Lakin ben komplo teorilerinden bahsetmiyorum. Mesela Amerikan İsrail Kamu İşleri Komitesi (AIPAC) denilen bir kuruluş var. Amerika’daki en büyük lobi örgütlerinden. İsrail’i eleştiren kongre üyelerine karşı yarışan adaylara çok güçlü finansman sağlıyor. Amerikan iç siyasetinde şartsız İsrail destekçiliğinin oransız bir tartısı olmasına yol açıyor.
‘HARRIS KAZANIRSA DEĞİŞİKLİK OLACAĞINI DÜŞÜNMEK İÇİN SEBEBİMİZ YOK’
Bu bahsettiğiniz durum yaklaşan Amerikan seçimlerinde adayların propagandalarına da yansıyor mu?
İki parti ortasında çok önemli bir ayrım yok İsrail siyasetine dair. Kamala Harris aslında Joe Biden’ın yardımcısı. Bütün bu soykırıma giden süreçte esasen Harris idarenin en kıymetli ismiydi. Münasebetiyle Harris kazanırsa bir değişiklik olacağını düşünmek için sebebimiz yok.
Seçim sürecinde Amerika’daki ilerici kesitler Harris’in siyasetini etkilemek, onun ateşkes daveti etrafında bir politik çizgi belirlemesini sağlamak için çok uğraştılar. ‘Kararsızlar Hareketi’ denilen bir hareket oldu. Örneğin Michigan’da çok güçlü bu hareket, Müslüman oyu çok fazla. O denli ki seçimin kazanılmasına yahut kaybedilmesine yol açabilir. Kararsız Hareketi, Harris’le buluşmak istedi lakin Harris hiçbir adım atmadı.
‘MÜSLÜMAN KESİM ENTERESAN BİÇİMDE TRUMP’A YAKLAŞIYOR’
Trump aslında tabanı nedeniyle, politik duruşu nedeniyle İsrail konusunda fanatik bir tavra sahip. Trump kazanırsa ne olabileceğini kimse kestiremiyor. O yüzden şu anda Müslüman kesimde ‘Kamala Harris soykırımı devam ettirecek’ üzere bir algı, ‘Trump’ın ne yapacağını bilmiyoruz’ diye bir algı var. Bu yüzden de enteresan bir biçimde Trump’a yönelim var.
‘ÜNİVERSİTE HOCALARI İSRAİL-FİLİSTİN SIKINTISINDAN UZAK DURUYOR’
Üniversite yerleşkelerindeki müdahaleleri anlattınız az evvel. Tabir özgürlüğüne açık bir müdahale olduğunu söylediniz. Amerika’nın İsrail konusundaki ‘değişmeyen’ bakışını, duruşunu da özetlediniz. Bu durumun akademik üretimlere de yansıması oluyor mu? Akademik özgürlüğün etkilendiğini söyleyebilir miyiz?
Amerika’da özgürlüklerin limiti Filistin’e kadar. Bu, üniversitelerde çok keskin bir formda hissediliyor. Üniversite hocaları İsrail-Filistin sorunundan uzak duruyor.
Bu bahiste eleştirel bir formda çalışan hocalar inanılmaz bir baskı altındalar. Ben geçmişte Arizona’da Orta Doğu Çalışmaları hocalığı yapmış, artık de Los Angeles’ta antropoloji hocalığı yapan, Orta Doğu konusunda nizamlı dersler veren bir insan olarak bu baskıları her vakit hissettim.
‘ÜNİVERSİTELERDEKİ PROTESTOLARDAN SONRA REKTÖRLER İSTİFAYA ZORLANDI’
Son devirde bu baskılar güzelce görünür olmaya başladı. Filistin yanlısı şovlardan sonra Ivy Lig (Sarmaşık Ligi) dediğimiz Amerika’nın en seçkin okullarından Harvard, Pensilvanya, Columbia üzere üniversitelerin rektörleri ‘Antisemitizm ile gereğince çaba etmedikleri’ gerekçesiyle kongreye çağrılıp inanılmaz sert bir sorgulamaya tabi tutuldular. Sonra da istifaya zorlandılar. Üniversite rektörleri birbirinin gerisine istifa ettiler. Daha sonra kamu üniversitesi rektörleri de istifaya zorlandılar ve istifa ettiler.
Ayrıca Florida eyaletinde İsrail – Filistin’le konusunun işlendiği bütün derslerin içeriklerinde, planlarında İsrail aksiliği olup olmadığının araştırılması buyruğu verildi üniversitelere.
‘DELİCESİNE BİR CADI AVI VAR; HOCALAR KOVULDU, İFŞA EDİLDİ’
Delicesine bir cadı ismi var. Bu süreçte İsrail’e yönelik tüm tenkitler ‘antisemitizm’ olarak çarpıtıldı. İsrail’i eleştiren hocalar ‘antisemitik’ ilan edildi. Kimi internet sitelerinde hocalar ifşa edildi, terörist ilan edildi; ‘Hamas Akademisyeni’ ilan edildi. Billboard taşıyan kamyonlar, otobüsler geldi yerleşkelere, Filistin yanlısı öğrencilerin, hocaların isimlerini, fotoğraflarını, hatta adreslerini dolaştırdılar. Pek çok akademisyen İsrail’i eleştirdikleri gerekçesiyle, antisemitik oldukları mazeretiyle işlerinden kovuldu.
‘BİRKAÇ SENE EVVEL ‘PKK AKADEMİSYENİ’YDİK, BUGÜN ‘HAMAS AKADEMİSYENİ’ OLDUK’
2016’da Türkiye’de Barış İçin Akademisyenler bildirisini imzalamış bir akademisyensiniz. Bugün Amerika’da yaşadıklarınızla benzerlikler var mı?
Bir çeşit dejavu hali yaşıyoruz. Çok fazla benzerlik var. Bugün Amerika’nın mümkün kıldığı bir soykırıma karşı ses yükselten akademisyenler vatan hainliğiyle, teröristlikle suçlanıyor. İsimlerimizin, fotoğraflarımızın gazetelerde basılması, ‘hain’ diye siyasetin en üst seviyesinde amaç gösterilmemiz esasen Türkiye’den aşina olduğumuz bir süreçti. Daha birkaç sene evvel ‘PKK akademisyenliğiyle’ suçlanmıştık. Bugün ‘Hamas akademisyeni’ olduk
Farklılıklar da var elbette. Barış İçin Akademisyenler süreci Türkiye’de çok fevkalâde şartlarda gerçekleşmişti. Yargı süreci senelerce devam etti, ediyor. Amerika’da da fevkalâde şartlardan geçiyoruz. Lakin Türkiye’ye nazaran Amerika hukukta, akademide hala daha özerk. Örneğin biz bir dava açabildik, güvenliğimizden kaygı etmiyoruz.
Bugün de Türkiye’de Kürt sıkıntısının tahlili için kimi adımlar atılabileceğine dair farklı sinyaller, telaffuzlar var. Barış imzacısı bir akademisyen olarak Türkiye’deki bu yeni ‘süreci’, iktidarın keskin telaffuz değişikliğini nasıl yorumlarsınız?
Barış İçin Akademisyenler bildirisi sürecini en ayrıcalıklı yaşayanlardanım. Ben Amerika’da akademisyendim. Pasaportumuza el koyulur, Türkiye’den çıkamayız, işimize geri dönemeyiz üzere kaygılarımız vardı. Senelerce Türkiye’ye gelemedik. Tüm bunlar Türkiye’deki arkadaşlarımızın yaşadıklarıyla kıyas edilemez. Beşerler özgürlüklerini, işlerini, meskenlerini, emekliliklerini, sıhhatlerini hatta hayatlarını kaybettiler.
BAHÇELİ’NİN ÇIKIŞI: GERÇEKÜSTÜ TARAFLARI VAR
Şimdi o devrin mimarlarından Devlet Bahçeli, ‘umut hakkı’ndan bahsediyor. Bunu yorumlamak kolay değil. Bahçeli, kendi siyasi çizgisinin refleksleri ötesinde aksiyonlar alabilen bir siyasetçi. Bahçeli’nin atağını devlet içerisindeki makul klik yahut eğilimlerle, İsrail-İran tansiyonunun bölgede tetikleyeceği dinamiklerle, iç siyasetteki tıkanıklıkla açıklayabiliriz. Ancak tüm bunlar bu tablonun gerçeküstü tarafları olduğu gerçeğini değiştirmiyor.
Keşke yeni bir süreç örülebilse. Barış hepimizin en çok arzuladığı şey ülkede.
‘BİZİM BARIŞ İSTEĞİMİZ BAZEN ‘ZALİM İYİMSERLİK’ HALİNE GELİYOR’
Türkiye’de en az 15 yıldır kesintili olarak devam eden tahlil süreçlerini düşündüğümde aklıma Amerikan akademisyen Lauren Berlant’ın ‘Zalim İyimserlik’ kitabı geliyor. Kitap; bize ziyan veren bir şeye duyduğumuz tutkuyu, arzuyu; bunun bizim üzerimizde nasıl tahripkar tesirler yaptığını, bu tahripkar tesire karşın nasıl iyimserliğimize, isteğimize tutunmaya çalıştığımızı anlatıyor. Bizim barış dileğimiz da bazen ‘zalim iyimserlik’ haline geliyor. “Ucunda barış mümkünlüğü varsa eleştirmeyelim, barışa omuz vermek hepimizin görevi” derken buluyoruz kendimizi.
O yüzden şunu da akıldan çıkarmamak gerekiyor; bu kadar adalet ve toplumsallaşma telaşı gütmeyen, bu türlü bir gündemi olmayan bir tahlil süreci başarılı olabilir mi nitekim? Elbette en ufak bir baht varsa ortada, bunu gözden çıkarabilecek durumda değiliz hiçbirimiz. Ancak barışa ulaşmak için gerekli süreçleri hayata geçirebilecek kolektif bir siyasi irade gerekiyor. Yani bu yeni süreci biraz eleştirel bir aralıkla izliyorum.